Mały Słownik

Mały Słownik.

Skocz do litery: A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S T U V W X Y Z Ż

A

Akwen wodny - Dowolnie określony obszar wodny, np. akwen północnego Atlantyku, akwen Morza Bałtyckiego, akwen redy, akwen portu, akweny śródlądowe, akweny rzeczne, akwen słono/słodko wodny.
Aglomeracja miejska – jednostka morfologiczna tworząca spójny zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania.

B

Blokada półsamoczynna - Jest to zespół urządzeń, które na drodze elektronicznej, lub mechanicznej pomagają w regulacji następstw ruchu pociągów. Głównym zadaniem blokady liniowej jest trzymanie pod zamknięciem semaforów, gdy jakiś pociąg znajduje się na szlaku. Zapobiega to stworzeniu katastrofy kolejowej i powoduje zwiększenie bezpieczeństwa ruchu, bez wprowadzania obostrzeń takich jak telefoniczne zapowiadanie pociągów. Blokadę liniową pod względem budowy urządzeń możemy podzielić na mechaniczną (okienkową) oraz przekaźnikową. Obie te blokady działają w identyczny sposób. Pod względem ruchu wyróżniamy blokadę dwukierunkową (trzyokienkową) oraz jednokierunkową.
Blokada kolejowa - Zespół urządzeń technicznych zapewniających bezpieczny przejazd pociągów po wyznaczonych liniach kolejowych lub po torach stacyjnych.
Blokada stacyjna - opiera się na zasadzie działania bloków elektromechanicznych prądu przemiennego. Blokada taka składa się z bloków dania nakazu i współpracujących z nimi bloków otrzymania nakazu (Dn/On), względnie dania i otrzymania zgody (Dz/Oz).
Blokada liniowa - Jest to zespół urządzeń, które na drodze elektronicznej, lub mechanicznej pomagają w regulacji następstw ruchu pociągów. Głównym zadaniem blokady liniowej jest trzymanie pod zamknięciem semaforów, gdy jakiś pociąg znajduje się na szlaku.

D

Dworzec kolejowy – usytuowany na obszarze kolejowym obiekt budowlany lub zespół obiektów budowlanych do obsługi podróżnych lub usług towarzyszących tej obsłudze, który może również obejmować urządzenia do wykonywania czynności związanych z prowadzeniem ruchu pociągów. Dworce różnicowane są ze względu na rodzaj obsługiwanego ruchu pasażerskiego (dworce dla ruchu dalekobieżnego, dworce dla ruchu podmiejskiego itp.). Przy budynkach dworcowych znajdują się perony, często przekryte wiatami albo halą peronową. Perony mogą być połączone kładkami lub tunelami z głównym holem dworca.
Dom – przystosowane przez człowieka pod względem konstrukcyjnym i użytkowym miejsce, przeznaczone do celów mieszkalnych. Współcześnie domem człowieka są: mieszkanie w bloku lub domu wielorodzinnym, dom jednorodzinny, dom dziecka, dom spokojnej starości itp.

E

Ekowioska – wspólnota intencjonalna dążąca w kierunku zrównoważonego rozwoju społecznego, ekonomicznego i ekologicznego. Zwykle ich liczebność to 50–150 osób. Większe ekowioski, do 2000 mieszkańców, składają się z sieci mniejszych wspólnot współpracujących ze sobą.

G

Górka podwodna - wybrzuszenie dna, bogato pokryte roślinnością, bardzo często jest to miejsce doskonałego połowu.
Górka rozrządowa – niewielkie sztuczne wzniesienie o odpowiednim profilu na stacji rozrządowej, służące do “segregowania”, czyli rozrządzania wagonów towarowych. Pociągi towarowe w wielu przypadkach składają się z wagonów o różnych stacjach przeznaczenia. Składa się ona z torów przyjazdowych, grzbietu górki rozrządowej, torów kierunkowych oraz grupy torów odjazdowych.
Gajówka – budynek, zazwyczaj położony w lesie, pełniący funkcję mieszkania służbowego dla funkcjonariuszy pomocniczej Służby Leśnej – podleśniczych lub gajowych.
Gmina miejska - Zgodnie z aktualnym podziałem administracyjnym Polski gminy o statusie miasta obejmują wyłącznie dane miasto w jego granicach administracyjnych.
Gmina wiejska - gmina, na której terytorium nie znajduje się miasto, co nie wyklucza jednak możliwości istnienia siedziby gminy w sąsiadującym mieście.
Gmina wiejsko-miejska - gmina, w skład której wchodzi miasto oraz wsie.

H

Hamulec torowy - (hamulec szynowy), to hamulec wbudowany w tor kolejowy (głównie na stacjach rozrządowych);hamowanie pojazdów następuje przez ściskanie klockami hamulcowymi obręczy kół pojazdów; bywają także hamulce torowe elektromagnetyczne sterowane z nastawni.

I

Infrastruktura - kolejowa – linie kolejowe oraz inne budowle, budynki i urządzenia wraz z zajętymi pod nie gruntami, usytuowane na obszarze kolejowym, przeznaczone do zarządzania, obsługi przewozu osób i rzeczy, a także utrzymania niezbędnego w tym celu majątku zarządcy infrastruktury.

J

Jezioro – naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu.

K

Kanał wodny - Sztuczne koryta prowadzące wody w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu.
Kozły oporowe - stanowią zakończenie torów żeberkowych. Kozioł oporowy amortyzuje działanie siły w przypadku najechania nań taboru, zasadniczo przez zahamowanie pojazdu przy jego wjeździe na warstwę żwirowej zasypki lub piasku.
Kolej - (kolej żelazna)Droga szynowa wraz z przeznaczonymi do ich eksploatacji budowlami, urządzeniami oraz poruszającym się po tych drogach taborem, służąca do przewozu osób i rzeczy.
Kolonia – w polskim prawie jednostka osadnicza powstała w wyniku ekspansji miejscowości na terenach oddalonych od wcześniej istniejącej zabudowy, w szczególności kolonia miasta lub wsi. Na Warmii, Mazurach i Pomorzu często określana mianem wybudowanie (powstawały głównie po separacji gruntów wiejskich).

L

Linia Kolejowa - droga kolejowa mająca początek i koniec wraz z przyległym pasem gruntu, na którą składają się odcinki linii, a także budynki, budowle i urządzenia przeznaczone do prowadzenia ruchu kolejowego wraz z zajętymi pod nie gruntami. Każda linia kolejowa posiada własny numer, nazwę oraz kilometraż, na ogół w formie betonowych słupków hektometrowych. Zadaniem kilometrowania jest określenie usytuowania istniejących budowli i urządzeń kolejowych względem położenia hektometrów. Początek, kierunek i koniec kilometrowania dla linii kolejowych ustala zarządca infrastruktury. W Polsce, zgodnie z przyjętą zasadą, kilometraż na ogół rozpoczyna się na tym z punktów końcowych linii, który leży bliżej Warszawy.
Leśniczówka – budynek służący za mieszkanie leśniczemu i będący jednocześnie siedzibą leśnictwa.

Ł

Ładownia publiczna - Jest to tor kolejowy przeznaczony do użytku publicznego. Odgałęzia się od toru głównego. Przeznaczony jest do podstawiania do załadunku i rozładunku wagonów towarowych.

M

Mezoregion – jednostka podziału fizycznogeograficznego przestrzeni, obejmująca większy teren o zbliżonych cechach środowiskowo-krajobrazowych. W wielostopniowej regionalizacji mezoregion stanowi jednostkę niższego rzędu wchodzącą w skład makroregionu.
Miasto - historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charakteryzująca się dużą intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem (w przemyśle lub w usługach) prowadzącą miejski styl życia.W różnych państwach kryteria miejskości są różne, najczęściej są to kryteria ludnościowe bądź administracyjnoprawne.
Majątek ziemski, dobra, rzadziej folwark – rolne lub rolno-przemysłowe przedsiębiorstwo o dużej powierzchni (z reguły powyżej 50 hektarów gruntów ornych) stanowiące całość. Głównie własność szlachecka, kościelna i królewska.

O

Oczko wodne - Jest małym zalewem, stawem, zbiornikiem, czy akwenem wodnym, zwykle zakładanym w celach dekoracyjnych, czasami zasiedlonym przez ryby, z nasadzeniami ozdobnych roślin wodnych lub terenów brzegowych lub też zrealizowanym w celach ściśle rekreacyjnych. Odcinek kolejowy - część linii kolejowej zawarta między stacjami węzłowymi albo między punktem początkowym lub końcowym linii kolejowej i najbliższą stacją węzłową.
Odstęp - jest to część toru szlakowego między: - posterunkiem zapowiadawczym a najbliższym posterunkiem odstępowym (bocznicowym) lub semaforem odstępowym blokady samoczynnej.
Odcinek kolejowy - część linii kolejowej zawarta między stacjami węzłowymi albo między punktem początkowym lub końcowym linii kolejowej i najbliższą stacją węzłową.
Osada - według ustawy o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych, osada to niewielka jednostka osadnicza na terenie wiejskim o odmiennym (wyróżniającym się) charakterze zabudowy albo zamieszkana przez ludność związaną z określonym miejscem lub rodzajem pracy, w szczególności: osada młyńska, osada leśna, osada rybacka, osada kolejowa, osada po byłym państwowym gospodarstwie rolnym.
Osada kolejowa to osiedle lub miasto powstałe wokół stacji kolei lub na skrzyżowaniu dróg kolejowych. Przykładami takich miejscowości są Karsznice, Stacja Małogoszcz, Krzyż Wielkopolski i Zbąszynek w Polsce, a zagranicą np. Langå w Danii czy Nampa w USA.

P

Posterunki następcze - pełnią główną rolę w prowadzeniu ruchu pociągów. Ich głównym zadaniem jest regulowanie ruchem pociągów. Wszystkie posterunki wyposażone są w semafory. Posterunki następcze dzielą się na posterunki zapowiadawcze, odstępowe i bocznicowe.
Posterunki zapowiadawcze - charakteryzują się tym, że oprócz podstawowej roli jaką jest regulowanie rychem pociągów, mają możliwość regulowania kolejności sąsiedniego posterunku zapowiadawczego lub przyległy tor szlakowy. Stacja z posterunkiem posiada minimum dwa tory. Posterunki zapowiadawcze to stacje i posterunki odgałęźne. Na stacjach znajdują się posterunki techniczne, które służą do kierowania ruchem pociągów i pracy manewrowej. Posterunki techniczne dzielą się na posterunki nastawcze i posterunki dyspozytorskie do których należą posterunki, dyżurnych ruchu peronowych, dyżurnych ruchu manewrowych oraz ustawiaczy.
Posterunki odgałęźne - lokalizowane są w miejscach: - odgałęzień linii lub łącznicy, - przy przejściu ze szlaku dwutorowego w jednotorowy i odwrotnie Posterunki odgałęźne służą do kierowania pociągów w odpowiednich kierunkach zgodnie z rozkładem jazdy.
Posterunki bocznicowe znajdują się w miejscach na szlaku kolejowym, gdzie następuje odgałęzienie na bocznicę. Posterunek ten uczestniczy w zapowiadaniu wszystkich pociągów poruszających się po przyległych torach.
Posterunki osłonne znajdują się na szlaku w celu osłony miejsca, w którym następuje skrzyżowanie w jednym poziomie dwóch linii kolejowych, lub gdzie występuje splot torów most zwodzony / obrotowy. Omawiany typ posterunku wyposażony jest w semafory lecz nie bierze udziału w zapowiadaniu pociągów.
Posterunki pomocnicze sytuowane są w miejscach szlaku gdy bocznica kolejowa jest od szlaku odgałęziona. Posterunek pomocniczy daje możliwość wjazdu pociągu na bocznicę i zgłoszenie, że szlak jest wolny oraz umożliwia wyjazd pociągu z bocznicy. Omawiany posterunek nie jest wyposażony w semafory, a uczestniczy w zapowiadaniu tylko tych pociągów które obsługują bocznicę, przy której odgałęzieniu jest zlokalizowany.
Przysiółek – skupisko kilku gospodarstw położonych poza zabudową, mogące stanowić integralną część wsi.

R

Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².
Rozjazd – konstrukcja z szyn umożliwiająca przejazd pojazdów szynowych, z toru zasadniczego na inny tor zwrotny (odgałęźny) lub odwrotnie bez konieczności przerwania jazdy.

S

Staw – zbiornik wodny, stosunkowo płytki – pozbawiony strefy głębinowej (na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona, jak w strefie przybrzeżnej), zazwyczaj mniejszy od jeziora.
Semafor - Jest to sygnalizator kolejowy do sterowania ruchem kolejowym poprzez wizualne informowanie maszynisty przy pomocy ustawienia ramion (semafory kształtowe) lub barwnych świateł (semafory świetlne lub kształtowe pod warunkiem, że zostały wyposażone w odpowiednie latarnie zapalane w porze nocnej) o prędkości jazdy bądź nakazie zatrzymania pociągu, obowiązującej prędkości przy tym, oraz na kolejnym semaforze.
Sieć kolejowa- jest to zespół połączonych ze sobą linii kolejowych położonych na obszarze zarządzanym przez PKP PLK S.A.
Szlak – część linii kolejowej, zawarta pomiędzy dwoma sąsiadującymi posterunkami zapowiadawczymi (stacją, mijanką, bądź posterunkiem odgałęźnym) lub między ostatnim posterunkiem zapowiadawczym, a końcowym punktem linii bez posterunku zapowiadawczego. Na szlaku mogą się znajdować takie obiekty jak przystanki osobowe lub zamknięte stacje.
Szyna kolejowa - zadaniem szyn jest umożliwienie toczenia się kół pojazdów i nadawanie im kierunku biegu. Szyny są mocowane do podkładów za pomocą złączek przytwierdzających, którymi są podkładki szynowe, wkręty lub haki, śruby stopowe, łapki lub pierścienie sprężyste.

T

Tor kolejowy – dwie szyny podtrzymujące i prowadzące koła pojazdów szynowych, ułożone na podkładach lub zainstalowane w specjalnej płycie betonowej, w określonej odległości od siebie, służą jako droga kolejowa, tramwajowa lub metro. Tor ułożony jest na podtorzu.

W

Wybrzeże – obszar na granicy lądu i zbiornika wodnego obejmującego część nadwodną i podwodną. Pas ten jest szerszy niż brzeg i strefa brzegowa, lecz jego zasięg nie jest precyzyjnie określony granicami. Zbiornik wodny i ląd wybrzeża są rozdzielone linią brzegową.

Wody artezyjskie – wody podziemne występujące pod ciśnieniem hydrostatycznym, zdolne do samoczynnego wypływu na powierzchnię ze studni. Odpowiednie warunki do wytworzenia ciśnienia hydrostatycznego występują najczęściej na obszarach o nieckowatym układzie warstw skalnych.

Woda morska, woda słona – woda występująca w morzach i oceanach. W wodzie tej są rozpuszczone tysiące związków chemicznych i prawie wszystkie pierwiastki chemiczne obecne na kuli ziemskiej. Woda morska stanowi ponad 97% wody obecnej w formie ciekłej na powierzchni Ziemi, tzw. woda słodka stanowi zaś mniej niż 3%.
Węzeł kolejowy – zespół posterunków ruchu i punktów ekspedycyjnych znajdujących się na stacji węzłowej lub w jej rejonie. Według definicji PKP PLK węzłem kolejowym nazywany jest zespół stacji i posterunków ruchu kolejowego sąsiadujących ze sobą, którego granice ustala Zarząd Spółki PKP Polskie Linie Kolejowe.
Wieś – jednostka osadnicza o zwartej, skupionej, lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych, lub związanych z nimi usługowych lub turystycznych, nieposiadająca praw miejskich lub statusu miasta.
Wysiółek – przysiółek powstały wskutek przeniesienia się kilku gospodarstw poza zwartą zabudowę wsi, w obrębie jednak zwartego obszaru użytków rolnych należących do jednej wsi.

Z

Zalew – płytki akwen, który od morza lub oceanu oddziela mierzeja lub wyspy. Zalew zazwyczaj zasilany jest wodami rzecznymi, ale w czasie sztormów również przez wodę morską.
Zwrotnica kolejowa – element toru, w którego skład wchodzą dwie nieruchome szyny (opornice) oraz dwie ruchome szyny (iglice), używane do przekierowywania pojazdów z jednego toru na drugi.
Zarębek – dawna jednostka osadnicza powstająca w lesie, z dala od już zabudowanych terenów. Zarębki stanowiły po prostu polanę otrzymaną najczęściej przez wyrąb, czasami przez cyrhlenie, na której budowano domy i uprawiano pole. Z czasem, w wyniku rozrastania się, niektóre z zarębków połączyły się z resztą wsi, czasami jednak ukształtowanie terenu to uniemożliwiało i nadal istnieją zarębki znajdujące się na polanach, z dala od zabudowanych terenów.
Zaścianek – wieś lub część wsi zamieszkana przez ubogą szlachtę, nieposiadającą chłopów i własnoręcznie uprawiającą swoją ziemię.